Izložba ikona “Agios” Petre Kosnić

                                                                                                         »Onaj koji sazercava božansku svjetlost,

                                                                                                                                    sazercava tajnu u Bogu«

Sv. Grigorije Palama

 

              Ikona opravdano »osvjećuje oči onih koji vide i podiže um ka mističnom bogopoznanju« (sv. Maksim Ispovjednik). Iznad govora stoji prosvjetljenje (divino modo), nevidljivo, nečujno, neizrecivo, a da bi ga sazercali, moramo prethodno, preko ikone, duhom doticati vidljivo. Zato ona otvara mogućnost vizuelnog doticanja pojma o duhovnom svijetu, kao pravoj realnosti i suštinskoj istini.

              Sagledavanje ikone kao osobenog likovnog ostvarenja neminovno nameće pitanje kako je pravilno razumjeti i vrjednovati. Značenjska posebnost njenog likovnog teksta, u prvom redu, zahtijeva suočavanje sa ključnim razlikovanjem dva opozitna estetička koncepta: antropocentričnog i teocentričnog, kao polaznih za razumijevanje slike/ikone.  Renesansna tradicija utemeljuje teoriju slike zasnovanu na antropocentričnom konceptu koji, grosso modo, ostaje primarno važećim principom i u teoriji moderne umjetnosti.  Nasuprot ovome, teocentrični koncept analogan je značenju  vizantijsko-pravoslavnog bogoslovlja. Tako je u složenom sistemu relacija jednog i drugog koncepta odlučujuća elementarna razlika slike kao autonomnog estetskog objekta i slike/ikone kao liturgijskog (molitvenog) predmeta. Saglasno ovom razlikovanju, kao što je uočljivo, moderni pojam umjetničkog djela polazi od njemu imanentnih ili autonomnih strukturnih atributa. Suprotno od ovog poimanja, skoro po definiciji, ikona je svagda određena transcendirajućim Prvolikom ili Arhetipom, odnosno pojmom »Svetog«. Jasno je, dakle, da u ikonopisnom stvaralaštvu posmatrač ne doživljava ikonu samo čulno, već i duboko duhovno, uspostavljajući sa njom aktivni odnos preko upućivanja molitve čiji je cilj sopstveno etičko oboženje. Upravo i ikone Petre Kosnić na kojima isijavaju likovi svetitelja i svetiteljki (“Presveta Bogorodica”, “Gospod Isus Hristos”, “Sv. Arhanđel Mihailo”, “Sv. Nikola”, “Sv. Dimitrije”, “Sv. Jovan Lestvičnik”, “Sv. Georgije” “Sv. Jovan Šangajski”, “Sv. Ksenija Petrogradska”…) svojim plemenitim ozračjem i mirnoćom navode na potrebu posmatrača da se pred njima pomoli i uspostavi poseban korelativni odnos zasnovan na dubokoj ontološkoj prožetosti etičkih i estetičkih normi oslonjenih na metafizički, sveobuhvatni energetski princip koji bitno određuje stvaralački čin i, u tom smislu, posebno ističe specifičnost bića ikone. Iako čvrsto oslonjene na srpsko-vizantijski stilsku tradiciju, na Petrinim ikonama primjetna je inventivnost u iznalaženju kombinacija kojima umnožava formule uklapajući se u osnovni ikonografski kanon, posebno preko izraza i oblika lica svetih likova, njihovih ruku, kose i nabora odjeće, koje do izvjesne mjere tretira na svoj način, bogati i usavršava, ali ih, u bitnom, ne mijenja.

              Petra Kosnić svojim ikonama udahnjuje novu sveprožimajući energetsku dimenziju, ispunjenu živim ozarujućim saglasjem estetsko-etičkih kategorija, koje snagom duhovnog izraza, dodiruju dušu, uznoseći je u neke sasvim druge, nepoznate, mistično-blažene sfere.

                                                                                                                         Mr Lucija Đurašković