Promocija monografije Sava Pavlovića

SVJETLOST I BOJE MEDITERANA – ZVUCI IZ TIŠINE

 

 

Ni riječi pred veličanstvom mora,

Pred modrim šumorom vječnosti.[1]

 

 

Oblast nadnaravnog, vizionarskog i fantastičnog predstavlja eksplicitan dio životne filozofije crnogorskog čovjeka i njegove potrebe da u razotkrivanju suštine stvarnosti animira tajanstvene prostore svoje podsvijesti. Jedan od odgovora nalazi se u duhovnim sferama genius loci,  koji je u kontekstu crnogorske likovne umjetnosti usko povezan sa fizikusom crnogorskog podneblja, njegovim kršem, morskim arealom, ambijentalnim okruženjem, prema kojima se uzdižu ljudski duh, misli i osjećanja.

Polazeći od ove paradigme Mediteran  „kao vascjeli svijet od iskonaˮ predstavlja imanentan inspirativni prostor slikara Sava Pavlovića, koji je u njemu otkrio sanje svoje intimne poetike ispunjene tananim lirizmom, senzibilnošću i pefinjenom čulnošću. Tu  je otkrio magični svijet u kojem iza perceptivnih senzacija djeluje transcendentalno polje slutnji  nepoznatog i nestvarnog.

Pavlovićeva djela predstavljaju subjektivno viđenje svijeta koji, zavisno od emotivnih i vizuelnih implikacija,  iskazuje ciklusima: Morski milje (1994), Zvuci iz tišine (1995–1997), Bentos (1997–1998), Savium maris (Poljubac mora – transkripcija autorovog imena, 2002), Ljubav (simplegme asocijativnih i apstraktnih formi organskog i neorganskog porijekla, 2008), Smokve (2009), Vale (panoramski pejzaži – horizonti, 2009 – …). Mada predstavljaju zaokružene likovno-jezičke i tematske cjeline, u njima možemo izdvojiti podcikluse koji obuhvataju određen motivski sadržaj: krabe, raže, grdobe, palamide, sase, škrpine, jastoge, koprive, alge…

To je „slikarstvo puno životnih sokova hranjeno sopstvenom tjelesnošćuˮ, koje pored ulja i gvaša, umjetnik realizuje akvarelom po kojem je prepoznat kao jedan od najdosljednijih crnogorskih akvarelista[2]. Zapravo, aqua – voda predstavlja njegov inspirativan prostor, ali i primarno tehnološko sredstvo izraza. Ova za izvođenje najfinija i najzahtjevnija likovna tehnika predstavlja izazov umjetniku u neposrednom notiranju vlastitih osjećanja i perceptivnih utisaka koji dobijaju vizuelnu projekciju u suptilnim slikama poetske i lirske konotacije. U njima nalazimo skladan spoj tradicionalnog, rafiniranog osjećaja za transparentnost i svjetlost – višu ili manju prozračnost, sa novim ekspresionizmom  izraženim tamnim bojama i energičnim potezima. Zapravo, „vizuelna igra optičke čarolijeˮ odslikava se na neutralnoj pozadini koja istovremeno upija i emanaira svjetlost, i na čvrstim formama koje su oblikovane, kao kompaktne strukturalne cjeline.

Zgušnjavanjem i kohezijom kompozicionog jezgra on kontroliše emocije koje se oslobađaju u samoj formi definisanoj intenzivnim kolorističkim senzacijama kojima sugerira ritam kretanja unutar hromatske mase.

On nije pokušavao da reprodukuje prirodu, već je otkrivao njene najskrivenije tajne i procese koji se odvijaju u njoj. Preobražaj stvarnosti u autonomnu viziju, evidentan je ne samo u likovnom izrazu već i u odabranim motivima arhetipskog i fetišističkog značenja. U ranijim radovima,  inspirativno polazište nalazi u toploj, intimnoj atmosferi i svjetlosti. U prostoru koji obuhvataju njegovi Paštrovići, kamenita obala i beskraj morske pučine, oslobodio je svoju imaginaciju i kreativnu samosvojnost stvarajuću subjektivnu sliku svijeta. Na prvoj samostalnoj izložbi 1968. godine u Petrovcu pored akvarela izlaže i gvaševe. Akcenat stavlja na detalj uzet iz prirode u čijoj minornosti ostvaruje zenbudistički prodor u suštinu bića prirode, svakog njenog dijela koji ima energetsku snagu kosmičke cjelovitosti: usamljena stijena, maslina, šljunak, obala u kojoj se dodiruju zemlja, more i nebo. To je prostor „poetske transpozicije ličnih emotivnih trenutakaˮ gdje se susrijeću „tajne vjetraˮ, gdje se „rađa svjetlostˮ, u kojem voda „šapućeˮ, šljunak i more idu na „počinakˮ, a sunce „pljuštiˮ. U ontološkom smislu, priroda gledana njegovim očima, svojim simboličkim i transcendentalnim osobenostima postala je nešto viša od stvaranja jer, zapravo, ona predstavlja izvorište samog stvaranja. Zato, njegove slike imaju snagu tajne koja dopire iz središta, jezgra postanja, u kome se rađa „novi životˮ.

U ovoj fazi, gdje polazi od prirodne izvornosti krajolika, čije spoljne manifestacije sakrivaju unutrašnji dramski monolog, on otvara prostor daljim likovnim traženjima. Put ka „apsolutnojˮ spoznaji ambijentalnog okruženja vodio ga je od egzistencijalnog prostora, čovjekove prirodne sredine, prema prostorima koji podstiču maštu i otvaraju put iracionalnom. Naime, misteriozni areal podmorja, postaje mjesto animacije umjetnikovih unutrašnjih slika. Već na drugoj izložbi, 1969. godine u Santa Mariji u Budvi, on se predstavio slikama (akvareli, tempere, ulja, pasteli) i crtežima (Morsko milje). Ovu izložbu Savo Gregović je prokomentarisao: Sada je njegov svijet ispod površine mora… u kojemu je projektovao lična raspoloženja i shvatanja, unutrašnje košmare i nemire. Morska fauna i flora pored pejzaža postaju dominantna tema njegovog djela.

Polazeći od plavog koje otvara prostore „s onu stranu ogledalaˮ, i tamno-plavog, koje ustupa mjesto nesvjesnom, on prelazi u crni bezdan morskih dubina, iz čijih iskonskih tmina prvobitnog stanja izranjaju slike podsvjesnog koje preobražavaju stvarnost u nadrealnu bajkovitost. Tako morska flora i fauna izmještena iz prirodne sredine dobija nova obličja asocijativno-apstraktne konotacije. Zapravo, sunčeva svjetlost ih je oplodila novim čulnim senzacijama: grdobe dobijaju čovjekolike forme, raže prave piruete ili su smještene u oklopu školjki, a školjka postaje „kosmičkiˮ epicentar… jedan fantastični svijet naselio je prostor slike. Međutim, kraba i njeni kraci-kliješta predstavljaju motiv koji ga je fascinirao. Njena rudimentarna simbolika: duha priskonskih voda što u sebi nosi vrijednosti unutrašnjeg i intimnog, niti koja povezuje uobličeni i bezoblični svijet, prag reinkarnacije, najbliža je njegovom intelektualnom prodoru u tajne mikrokosmosa. Njene spoljne karakteristike otvorile su puteve nepresušnoj imaginaciji koja se odrazila u samosvojnoj igri nastaloj razlaganjem, sastavljanjem i kidanjem tjelesnog korpusa. Krake – kliješta varira kao arabeskne, „pticolikeˮ, aerodinamične forme. Asocijativne oblike postepeno transformiše u apstrahovane forme. Odnos prema silama prirode dobio je jednu fantastičnu dimenziju.

Diskretni grafizam, kojim ovlaš markira obrise osamostaljuje se u grubu, naglašenu konturnu mrežu, kao nezavisan element koji fiksira kolorističku masu. Govorom forme koja predstavlja imanentan strukturalno-plastički elemenat, nekad oblikovana kao apstrahovana skulptura u prostoru (Forma, 2004), simbolikom, likovnim elementima: bojom, ritmom, linijom, jedinstvom gesta i osjećanja on je inicirao nove pristupe u rješavanju kompozicijskih struktura.

Slike Sava Pavlovića, figurativne koherentnosti koje karakteriše kvalitet discipline, sređenosti i uravnoteženosti, zasnovane su na intelektualnoj koncepciji slike. Plošna arabeska japanske umjetnosti (lišće na vjetru), javlja se uporedo sa kolorističkim superpozicijama koje otvaraju prostor trećoj dimenziji. Zapravo, predmetni sloj slika Sava Pavlovića, „pjesnikaˮ mediteranskog miljea, možemo svesti na čaroliju satkanu od boje i svjetlosti. Tako je boja kao „materijalizacija jednog duhovnog stanjaˮ, otvorila put izražavanju emocija i kontemplativnih stanja umjetnika. U organizaciji slike možemo registrovati igru valera, tonova i polutonova koji, istovremeno, zgušnjavaju i rasplinjavaju masu definisanu kontrastima toplih i hladnih, tamnih i svijetlih, prigušenih i intenzivnih hromatskih sazvučja u kojima, po umjetnikovim riječima: „odnos oranž, žuta, plava…ˮ grade cjelinu i kostur akvarela, da bi kasnije plava, ljubičasta, zelena, tamnosmeđa, bijela postale dominantne. Bogat, „sočanˮ  hromatizam obogaćen je svjetlošću koja se upija u masu i prodire iz pozadine kao spiritualna, iracionalna iluzija magičnog suštastva. Često umjetnik koristi bjelinu papira umjesto bijele boje za postizanje diskretnih svjetlosnih efekata ili dramskih/dinamičkih  kontrapunktova svjetlosnih senzacija (Vale, 2009).

Na gruboj teksturi „fabrijanaˮ, on uvodi novi tehnički proces rada, naime, osim ekspresivnih gestualnih poteza, četkom on površinu papira „grebeˮ, briše bojeni sloj, dozvoljava da boja slobodno curi, ali sve u funkciji konstruktivnog i vizuelnog jedinstva slikane površine.

Pored velikih formata posebnu cjelinu obuhvataju slike malog formata nastale 2017/18. One predstavljaju dragocjen tezaur idejnih i stvaralačkih težnji autora koji u malom slikanom prostoru prenosi značajke fenomenološkog i estetskog vokabulara koji karakteriše njegove radove galerijskog i monunmentalnog formata. One odišu posebnim šarmom pokazujući koliko ljepote i snage stvaralačkog duha može da se akumulira na malim površinama. U kontekstu navedenog skrenula bih pažnju na dva pristupa u njihovoj realizaciji. Na slikama primorskog krajolika koje ispunjava eterična svjetlost, forma je definisana linearnim spletovima i dekorativnim elementima poput japanskih akvarela (Jutarnji lov, Zima na moru), dok na onima sa panoramskim predjelima kontinentalnog zaleđa i morskim plodovima (Motiv sa Žabljaka, Školjka), svjetlost emanira sama forma ili materija prima – zemlja stvarajući harmonične intonacije sjenki i polusjenki.

Usklađivanjem realnog i imaginarnog, asocijativnog i apstraktnog, lirskog i elegičnog/sjetnog u djelu Sava Pavlovića, koji nije samo vrsni poznavalac slikarskog /akvarelskog metiéra, već i samosvojna likovna individualnost, ponovo su vaskrsle slike mediteranskog duha. Magična tajanstvenost i pritajena misterija nepoznatog našla je odraz u sferama jednog paralelnog svijeta iz kojeg je „izgnanˮ čovjek kao materijalna supstanca, ali ne i njegova duhovna, transcendentalna dimenzija. Naime, na Pavlovićevim slikama priroda i čovjek – umjetnik su Jedno.

U kosmičkim harmonijama duhovne i materijalne energije skoncentrisane u vitalnim prostorima gdje se spajaju zemlja, voda i nebo, oplođeni „vatromˮ sunca koje je otvorilo put svjetlost i istini, Savo Pavlović slikar specifične mediteranske poetike pronašao je svoj likovni Univerzum. Notiranjem svojih subjektivnih stanja, pomjeranjem „granice između bića i prividaˮ, uzvišenom ljepotom prirode u kojoj su obnovljeni mitsko i arhetipsko i konvergencijom svjetlosti i boje, on je stvorio čarobnu slikarsku magiju ispunjenu  poetskom vedrinom i melanholičnom sjetom.

 

Ljiljana Zeković

istoričarka umjetnosti

 

[1] Dragutin Tadijanović, hrvatski pjesnik (1905–2007).

[2] S. Slovinić: Savo Pavlović u: Ars Libris (1999–2012), Daily press, Podgorica, 2013, str. 648:Pavlović koristi veome veliku količinu unaprijed rastvorenog hromatskog likda, nanosi ga direktno na papir, vrši monotipsko otiskivanje, izaziva međusobno pretakanje i prožimanje koloritnih nijansi, i konačno na specifičan način vrši djelimično spiranje pojdinih hromatskih slojeva.