Retrospektivna izložba Dragana Mijača Brileta

Mediteranski melanholični nokturno

Misao da svako duševno stanje teži da se prilagodi odgovarajućoj spoljašnjosti ili da tu
spoljašnost pretvori u viziju primerenu svojoj prirodi… 1 upućuje na stvaraoce koji svoje
emotivne i spoznajne prostore poistovjećuju sa kreativnim činom.Njima pripada slikar i vajar
Dragan Mijač Brile, koji je prisutan na crnogorskoj likovnoj sceni od osamdesetih godina XX
vijeka. Kao summa summarum njegovog plodnog višedecenijskog rada,upriličena je
retrospektivna izložba na kojoj se prezentuje kao stvaralac složenog likovnog izraza.U
mediteranskom podneblju, koje je profilisalo njegov psihofizički karakter,on nalazi inspirativni
prostor u kojem su se stopili prošlost i savremenost, lokalno i univerzalno, a u čijem središtu je
čovjek posmatran kroz vremensku dimenziju od mitskih vremena do savremenih
mitologema.Njegov stvaralački kredo kroz različite tematske sadržaje: antropomorfnu figuraciju,
narativne i simboličke kompozicije, fantastične nadrealne vizije, pejzaž, karakterišu izražajne
forme: intimističke poetike,ekspresionizma i mistike fatalističkog beznađa.

Profilacija vajarskih djela kroz dramatični ekspresionizami asocijativno-apstraktnu
materijalizaciju
Tokom osamdesetih i devedesetih godina iskristalisala su se njegova kreativna traženja.
Po profesionalnoj vokaciji vajar Dragan Mijač Brile pokazuje aspiraciju prema slikarstvu koje će
u narednim decenijama predstavljati njegov dominantni likovno-jezički izraz.
U ovom periodu radi skulpture u drvetu koje islikava bojom, katalizatorom unutrašnjih
psiholoških stanja koja manifestuje spoljašnjim efektima. Tako na skulpturama asocijativno-
apstraktne konotacije potencira ekspresiju, kako neposrednim taktilnim oblikovanjem materijala
(drvo, gips), tako i intenzivnim koloritom kojim potencira dubinske sadržaje portreta (glave) i
figura ptica. Zapravo, na njima smjelo koristi bojene kontraste kojima ističe dramatičnu notu
fovističke neobuzdanosti. Lica kao obrazine asociraju na plemenske maske koje upućuju na još
jednu osobenost njegovih likovnih djela, a odnosi se na naklonost prema primitivnoj
antropologiji koja je imala presudnu ulogu u evropskoj umjetnosti XX vijeka. Međutim, njegova
interesovanja, u ovom kontekstu, usmjeravaju se i na socijalno-egzistencijalnu ugroženost
afričke populacije na slikama obuhvaćenim ciklusom O gladnima (1982, uljani pasteli).Ovi
1 Emil Sioran, Krik beznađa, OKTOIH, Podgorica, 2001, 37.

radovi angažovanog karaktera mogu se smatrati jednom od faza Mijačevog tamnog slikarstva,
koje će svoj krešendo dostići na slikama religiozne tematike.
Prateći unutrašnju logiku i promjene koje su se desile u vajarstvu osamdesetih godina:
upotreba„nelikovnih” materijala i konstrukcija forme bez realne deskriptivnosti, radi skulpture:
Djevojka sa tek probijenim himenom (drvo, metal) i Svijetli kralj sa dva lica (drvo, metal) u čijoj
realizaciji koristi pravilne geometrijske forme na/u kojima interveniše udubljenjima/pravilnim
urezima, i akcentima crne.
Kao posebna cjelina izdvajaju se vajarska djela koje karakteriše prisustvo Munkovog
krika straha, koji je Sioran opisao kao krik beznađa – „mučnu opsesiju smrću” – karakterističan
za Mijačeve skulpture nastale osamdesetih godina XX vijeka: Krik (1986, oslikano drvo) i
figurine od terakote ekspresivnog izraza koji postiže stavovima tijela, obradom volumena i
ustima koja oblikuje u „bezglasnom” ili bolnom vapaju.

Slikarska traženja od fovističke ekspresije do lirske poetike
Osamdesete godine u njegovom slikarskom djelu predstavljaju period traženja koji će se
devedesetih godina iskristalisati u otvoren prostor novim iskaznim mogućnostima, kako u oblasti
tematskih cjelina,tako i u domenu personalnog vokabulara.Motivski sadržaj obuhvata figuralne
kompozicije, realističkog i asocijativnog prosedea sa nadrealnim podtekstom (Povratak komete,
triptih, 1992) portrete i pejzaže.
Linija koja predstavlja primarni elemenat njegovog likovnog izraza na ranim radovima u
realističkom maniru definiše predmetni sloj na slikama, crtežima (Motiv iz Petrovca, olovka,
1982; Tanjuška na tuti, sepija, 1982) i grafici (Tri glave – krik, linorez, 1988).
Međutim, na slikama evidentne su reminiscencije na snagu i ekspresiju Van Gogovog
kolorita i fovističke eksplozije čistih žarkih boja, apriorno crvene koju umjesto da smiruju
kontrastne boje: crna, bijela, plava, žuta, one potenciraju njena energetska svojstva (Mulen ruž,
1990; Razlaz,1992; Poje kokot pod nerandžom čula sam ke je…, 1992). Pored boje,u
strukturalnoj organizaciji slike značajnu ulogu ima enformelistička materijalizacija, linearni
urezi, gestualan potez i, apriorno crna i kloazonistički crtež kojima definiše infantilno uprošćene
forme i nadrealne vizije. U narativnim kompozicijama, kao što je Rekvijem za strika Dušana
(1996) kombinuje realistički tretiranu figuraciju portretnih karakteristika sa elementima kojima
simbolički povezuje čovjeka i ambijentalni prostor – crvena površina sa vizijom rodnih predjela i

ruke, kao samostalni elemenat, isprepletene grozdovima, mediteranska svjetlost, crtačko
majstorstvo, akvarelska suptilnost kolorita, agresivna crvena, i vizija uzdignuta prema nebu
poput raspeća, sublimirali su njegova stvaralačka htijenja u kojima se iracionalno opredmećuje
posredstvom stvarnosti/realnosti.
Uposljednjoj deceniji XX vijeka dolazi do promjena u njegovim djelima koja sa
dramatike prelazi na patetiku, a sa likovnih materijala na prirodnu tvar – mastilo hobotnice
(sepija) 2 . Upotrebom mastila hobotnice, kasnije i vina (Munkov i Van Gogov vinograd, Gogenov
vinograd), koji nose patinu vremena, trajanja u vremenu i prostoru, mijenja se i tematski
repertoar u kojemu Mijač produbljuje notu tajanstvenog i opskurnog (ciklus slika sa Svete Gore:
Pogled na Milutinov pirg, Sveta Gora; Pejzaž sa Svete Gore, 1998). Zapravo, u njegovom
slikarstvu ne treba zanemariti notu lirskog subjektivizma kojom umjetnik prati ritmove prirode,
ne ponirući pri tome u mračne dubine koje bi zatvorile put čarolijama stvarnosti. Umjesto crnih
linija kojima je definisao obrise formi i unosio dinamički elemenat u kolorističke orkestracije
koristi prelaze svjetlosti, polusjenke i sjenke koje posjeduju tananost akvarelske suptilnosti
(Serija Kupačice sa Drobnoga pijeska, Autoportret sa Drobnoga pijeska, 1992).

Misterije Hristovih stradanja
U crnogorskom slikarstvu XX vijeka ekspresionizam i nadrealizam sa mističnom notom i
religioznim podtekstom karakterisao je likovne opuse izuzetnih likovnih personalnosti kao što
su: slikar Mihailo Jovićević i multimedijalni umjetnik Dimitrije Popović, koji su kroz
samosvojan likovni izraz iskazivali suštinske tajne univerzalnog i eshatološkog shvatanja
misterija života i smrti. Međutim, u slikarskom i vajarskom djelu Dragana – Brila Mijača,
nalazimo jedan novi pristup ovom enigmatski složenom polju psihofizičkih nedoumica čije
izvore traži, ne u kosmičkim sferama, ili dualističkom fenomenu erosa i thanatosa, već u
tragičnom i melanholičnoj atmosferismrti na crtežima u ciklusu U slavu Vaskrsa(2007): Raspeće
(u više varijanti), Oplakivanje i Skidanje sa krsta…Zapravo na njima su prisutne reminiscencije
na Grinevaldovo Raspeće – u kojem je kroz muke Hristove na Golgoti sublimiranbol i patnja
čovječanstva.

2 Sepija, likovna tehnika, kao tuš, kao kreda, a odnosi se i na mastilo od sipe i drugih morskih mekušaca. Karakteriše je
crvenkasto-smeđi – braonkast ton. Koristi se od Renesanse.

Zemljani tonovi koje koristi u realizaciji djela predstavljaju prelaz između crvenkasto
riđe i crne i obiluju bogatstvom nijansi od okera do mrke koje postiže upotrebom mastila
hobotnice. Osim vrijednosti fenomenološkog sloja likovnog djela, kolorit ima simboličko
značenje, koje se u kontekstu religiozne tematike može tumačiti poistovjećivanjem sa
pramaterijom zemljom, od koje je načinjen prvi čovjek (Adam). Optičke varijacije tonova
omogućile su umjetniku da postigne atmosferu vanvremenskog vakuma, suštinskog apsoluta u
kojem su se slile duhovne i duševne sile na kojima počiva mikrokosmički univerzum. U
njihovom osmišljavanju koristi hrišćansku ikonografiju –vizantijske, romanske, gotičke
umjetnosti i savremeni evropski ekspresionizam. U definisanju likova Hrista, Bogorodice, Marije
Magdalene, osjećanja izražava mimikrijama lica nekad dovedenih do grotesknih formi,
muskulatorne ispošćenosti i stavovima tijela u neprirodnim „konvulzivnim” pozama. Suštinu
prenosi na ogoljelu istinu koju izražava, ne božanskom transcendencijom tihe patnje, već
ljudskim izlivima duševne i tjelesne boli. Ono što ovim slikama daje posebnu notu je misteriozna
atmosfera koja uvodi posmatrača u polje duhovne uzvišenosti i mistične tajnovitosti.

Poetika druge decenije XXI vijeka
Sredinom dvadesetih godina ovog vijeka u djelu Dragana Mijača Brila još uvijek
egzistiraju, uporedo, radovi koji pripadaju, uslovno nazvanoj, estetici lijepog i estetici ružnog,
što se apriorno odnosi na portretno slikarstvo.
Usložnjavanjem i dinamikom kolorističkih i linearnih ritmova formira crteže
enigmatskog značenja, u kojima je akcenat stavljen na igri stukturalnih i kolorističkih elemenata
vizuelne višeslojnosti. Pored ovih radova dinamičkog prosedea, radi slike simboličkog značenja
koja svodi na suštinsku jednostavnost izraženu svedenom formom i kolorističkomskalom
primaknutih tonova (Ciklus O Njegošu, 2013). Zapravo, simbolizam predstavlja jednu od
značajki kompozicija inspirisanih ambijentalnim okruženjem. Na njima predstavlja
svakodnevicu ljudi – primoraca koji su svoj život i egzistenciju sudbinski vezali za more i
njegovo neposredno okruženje pri čemu se akcenat stavlja na prirodne specifičnosti ovog
podneblja (Čokot loze, 2008, Veliki grozd, 2010).
Međutim, Mijač život savremenog čovjeka posmatra i kroz složene društveno-socijalne
paradigme. Na rijetkim radovima kombinuje ljudske likove, konceptualne narative, fragmente
koje objedinjava u cjeline koje imaju svoju priču. U njihovoj realizaciji infantilne likove i

realističke forme pop-artističke konotacije,narativne sekvence kombinuje na principima kolažne
višeslojnosti i višeznačnosti (Likovna kolonija „De Niroˮ, 2008; Masinov vinograd, 2017).
Likovni opus Dragana Mijača Brila, prezentiran na njegovoj retrospektivnoj izložbi u
Galeriji Marko K. Gregović u Petrovcu ukazuje na umjetnika koji se u crnogorskoj savremenoj
umjetnosti izdvojio kao stvaralac kojeg apriorno karakteriše kreativna samosvojnost. Izražava se
likovnim jezikom kojim najadekvatnije iskazuje svoje duhovne, emotivne i spoznajne prostore,
što je rezultiralo bogatstvom stilskih, tematskih i fenomenoloških slojeva njegovih slika, crteža,
grafika i skulptura preko kojih manifestuje svoje naiskrenije zamisli i htijenja u kontekstu
suštinskog karaktera umjetničkog čina.Zapravo, ono što njegovo djelo čini osobenim je nota
intermedijalne tankoćutosti, ona tanka nit koja povezuje vajarska djela i slike (ekspresija, boja),
slike i crteže (mastilo hobotnice).

Ljiljana Zeković
Istoričarka umjetnosti